De rol van weigeren: Nog even 30 minuten wachten

Premisse: Weigering in de realiteit, je moet het doen.

"Als je zonder schuldgevoel kunt weigeren,
kunnen we ons leven echt tot het onze maken.
" Andrew Matthews

Situatie: Ik ben nu in een vergadering, wacht even 30 minuten.

Ik had 20 minuten eerder aangekondigd dat ik er was, en kreeg dit bericht toen de afgesproken tijd eraan kwam. Bovendien was hij in een vergadering op een andere verdieping in hetzelfde café, dus ik bleef voor de zekerheid even op dezelfde plek zitten, bang dat ik hem zou storen. Maar een paar minuten nadat ik 'Oké, laat het me weten als je klaar bent' had gereageerd, kreeg ik alweer een bericht dat de vergadering was afgelopen.

De afspraak was een initiatief van mij, om de alledaagse ervaringen van een vriend te horen die ik al een paar jaar kende met betrekking tot een onderzoeksthema waar ik mee bezig was. Dus zodra ik het bericht had gelezen, ging ik naar boven en begonnen we te praten.

En daarna bleven er steeds wat haperende antwoorden komen. Ik stelde, afhankelijk van zijn reacties, mijn vragen zo goed mogelijk en stemde mijn gespreksvoering af op zijn wat terughoudende houding. Ik bedankte hem nogmaals voor het vrijmaken van zijn tijd en ging weg. Toen we later nog wat berichtjes uitwisselden, vertelde hij dat hij het gesprek die dag ongemakkelijk had gevonden.

Toen vielen alle ongemakkelijke momenten van die dag op hun plaats.

Fenomeen: Aandacht kan ook onaandacht worden.

Weigeren is eigenlijk een soort superkracht. Want in de loop van gebeurtenissen en processen die zich rondom ons afspelen, krijgen we telkens de kans om, telkens wanneer we moeten sprinten of moeten pauzeren, een kleine kans op keuzevrijheid voor onszelf te creëren.

Eerst aan je eigen gevoel denken

Als mijn vriend zijn standpunt had ingenomen voordat de afspraak definitief was, had hij niet alleen in de ellende gezeten van het ongemak tot de afgesproken tijd. Ook had hij niet hoeven worstelen met het aanpassen van zijn antwoorden op basis van mijn doel en bedoeling die van tevoren schriftelijk waren gedeeld, tijdens het gesprek zelf. Voor zover ik weet was hij al druk bezig met het concretiseren van zijn eigen bedrijf, naast zijn werk, diverse bijeenkomsten en sport. Als die ene uurtje al zo belastend was, dan was het duidelijk dat weigeren, ondanks het evenwicht van ongemak, de beste keuze voor hem was geweest.

Weigeren als blijk van zorg voor de ander

Ik moest in ieder geval een behoorlijke afstand afleggen voor mijn planning op dat moment. Het was dezelfde vriend die mij, toen ik nog een onbekende was die onderzoek deed naar drinkgewoonten, had uitgenodigd voor zijn huisfeest en die met veel enthousiasme en interesse had deelgenomen aan het gesprek. Daarom had ik ook andere afspraken geannuleerd en besloten om naar het feest te gaan. Daarom ben ik ook eerder weggegaan van kantoor om zijn tijd te waarderen, en had ik op de plek van bestemming mijn vragen al verder uitgewerkt. Maar uiteindelijk was het aantal dingen dat ik als onderzoeker kon zien heel beperkt, evenredig met het ongemak van de ander tijdens het gesprek.

Met andere woorden, zijn beslissing om niet te weigeren, die hij als zorgvuldigheid beschouwde, was de aanleiding tot een ongemakkelijke en onproductieve tijd voor beiden.

Gedachte: Wat als ik me tijdens het moeilijke gesprek meer had gericht op mijn eigen rol als protagonist?

Douglas Stone, auteur van Difficult Conversation (Moeilijke Gesprekken) en docent onderhandelingsstrategie aan de Harvard Law School, wijst op een aantal blinde vlekken die we ervaren tijdens moeilijke gesprekken.

**A. Verschillende percepties van dezelfde realiteit**

Over het algemeen denken we dat we zelf gelijk hebben. En dat betekent dat de ander hetzelfde denkt als we met elkaar praten. Omdat we onszelf niet als het probleem zien, denken we dat wat we zeggen logisch is, en we gaan ervan uit dat de ander ook vindt dat onze standpunten en meningen rationeel zijn. Dit is de realiteit van gesprekken zoals die plaatsvinden.

**B. Ongecontroleerde aannames over intenties**

Wanneer we moeilijke gesprekken aangaan, gaan we er vaak van uit dat we de intenties van de ander kennen. Ongecontroleerde intenties bestaan alleen in het hoofd van de ander, dus tenzij we onze eigen intenties expliciet kenbaar maken, kunnen ze een bron van misverstanden zijn in het gesprek.

**C. Emotionele uitingen die emoties verbergen**

Soms raken we zo opgewonden tijdens een gesprek dat we onze communicatieve vaardigheden verliezen. Vooral als we erg boos zijn, kunnen we onze gevoelens niet goed overbrengen of naar de ander luisteren. Echter, openlijk uiten van emoties is essentieel om problemen op te lossen. Daarom kan het niet uiten van emoties de situatie verergeren.

**D. Focus op beschuldigingen**

Als we een conflict hebben, is het gebruikelijk om ons te concentreren op wie er verantwoordelijk voor is. Wie is de slechterik? Wie heeft een fout gemaakt? Wie moet er zijn excuses aanbieden? Wie mag er koppig zijn en boos worden? Focussen op beschuldigingen belemmert het vinden van de oorzaak van het probleem en het nemen van belangrijke maatregelen om het op te lossen, dus het is uiteindelijk inefficiënt.

Aan de hand van deze punten zijn hier een paar keuzes die ik en mijn vriend hadden kunnen maken:

• **Een veilige gespreksomgeving creëren**

We hebben toen misschien wel gedacht dat we elkaars standpunten voldoende hadden meegewogen. Maar er was zeker ook een mogelijkheid geweest om de situatie waarin de weigering niet had plaatsgevonden met elkaar te bespreken. Wat als we elkaar een keer hadden gevraagd naar de situatie waarin we ons bevonden, zodat we elkaar beter konden begrijpen en respecteren, met inachtneming van elkaars doelen?

• **Luisteren**

De uitspraak 'Eerst proberen te begrijpen en dan begrepen worden' is een zin die we nooit mogen vergeten. Wat als ik met wat meer openheid en oprechte nieuwsgierigheid naar mijn vriend had geluisterd, zodat ik zijn aarzeling eerder had opgemerkt?

• **Gebruik van 'ik'-boodschappen**

Op het bericht van mijn vriend 'Wacht nog even 30 minuten' antwoordde ik met 'Oké, laat het me weten als je klaar bent'. Hij had misschien gedacht 'Is hij boos of ongemakkelijk' omdat ik in die situatie niet duidelijk mijn standpunt had ingenomen. Van nature ben ik iemand die, als het erop aankomt, niet graag in discussie gaat omdat het alleen maar tot meer ruzie leidt. Dus ik maakte mijn gevoelens niet echt duidelijk. De afgesproken tijd was voor mij ook gewoon de tijd dat ik normaal gesproken met werken stop, en aangezien het om een vriend ging, was mijn standpunt in principe 'dat kan gebeuren'.

Maar als ik wat duidelijker had laten merken dat ik zijn situatie begreep en dat het geen probleem was om te wachten, had ik hem, die zich al ongemakkelijk voelde omdat hij zich aan de afspraak hield, geen extra reden gegeven om zich zorgen te maken.

• **Overleg over wederzijdse bijdragen**

Dat is ook de reden waarom ik dit stukje aan het schrijven ben. De ontmoeting die dag en de berichtjes die we daarna hebben uitgewisseld, hebben me meer geraakt dan ik in eerste instantie dacht. Het was duidelijk dat we allebei onze best deden om rekening met elkaar te houden, maar toch voelden we ons niet echt op ons gemak. Dat vond ik interessant. Als ik mijn vriend in de toekomst weer tegenkom, wil ik, ter preventie, nog wel eens met hem over die situatie praten, en dan niet in termen van wie er schuld aan had, maar in termen van hoe we allebei hebben bijgedragen aan het ontstaan van die situatie.