Sözde rastgele suçlar peş peşe gerçekleşiyor. Sokaklarda bıçakla dolaşarak yoldan geçenleri saldıran kişiler yakalanıyor ve bunları gören bazıları da bunu taklit ederek cinayet tehdidi yazıları yazıyor. Geçtiğimiz hafta ülke genelinde 30'lu yaşlardan 10'lu yaşlara kadar toplam 54 kişi çevrimiçi topluluklarda cinayet tehdidi yazıları yayınladıktan sonra polis tarafından yakalandı. Bu kişilerin çoğu reşit olmayan ve çoğu da bunun bir şaka olduğunu söylüyor. Ancak bu olayları anlatan canlı yayınlar ve makalelerin yanına eklenen, suçluları tanımlayan "Kılıç Ustaları", "Kısa Boylu Adam" gibi ifadeler ile suçun motivasyonunu belirten ve ortaya çıkan bazı politik ifadeler, internet mizahı olarak geçiştirilse bile, gerçek dünyadaki kurbanların ve ailelerinin çığlıklarıyla iç içe geçen bir bağlamda ortaya çıkıyor. Çevrimiçi topluluklarda üretilen ve yayılan bu kolektif öfke ifade biçiminin şiddetini azaltmak için neler yapılabilir ve bunun ipuçları nereden bulunabilir?

Sosyolog Erving Goffman, sosyal yaşamı bir tiyatro gösterisine benzetti. Kişinin oynadığı sahne, yani belirli bir fiziksel çevre ve bu çevreyi gözlemleyerek tepki veren bir izleyiciye göre farklı roller üstlenerek sosyal benliğini inşa ettiğini savunarak sahneyi aşağıdaki üç türe ayırdı.

İlk olarak "sahne", yabancıları içeren daha geniş bir izleyicinin olduğu açık bir sosyal bağlamdır. Bu durumda kişinin gösterisi, izleyici tarafından da paylaşılan belirli geleneklere göre uyarlanır. Ayrıca kişinin gözlemlendiği duygusunun oluşması nedeniyle birey, olumsuz bir izlenimden kaçınmak için davranışlarını ayarlar. Toplu taşımayı kullanarak işe gidip gelmek veya iş yerinde yabancılara yaklaşmak buna bir örnektir. İkinci olarak "sahne arkası", daha yakın arkadaşları veya birlikte çalışan meslektaşları gibi tanıdık kişilerden oluşan daha küçük bir izleyicinin olduğu daha özel bir durumu ifade eder. Burada da gösteri devam ediyor olsa da, bireyin canlandırdığı rol, kişinin kendi gerçek benliğini yansıttığına inandığına daha yakındır. Üçüncüsü "sahne dışında", izleyici bulunmayan ve rol beklentisi olmayan özel bir alanı ifade eder. Genellikle, bireyin gelecekteki sosyal gösteriler için hazırlanırken rahatlayıp hareket ettiği bağlamda bulunur.

Bu Goffman bakış açısı, yüz yüze etkileşim için geliştirilmiş olsa da, çevrimiçi topluluklarda kullanıcıların gerçeklik ve sanal kimlik sınırlarını nasıl belirsiz hale getirdiğini anlamanın ve çözüm yolları bulmanın yollarını açıyor.

Öncelikle, değişen sosyal kimlik yaratımının bugünün gerçekliğini kabul etmek gerekiyor. Gençler ve genç yetişkinler, sosyal uygulamalar aracılığıyla sahne, sahne arkası ve sahne dışında kendi sahnelerini yaratıyor, rollerini ve görünümlerini değiştiriyor, izleyicilerini izliyor ve kontrol ediyor. Yani, çevrimiçi alanda sıkı kurulumlara, rollere ve farklı sahneler arasındaki sınırlara bağlı kalmaya gerek yok. Canlı yayın, takipçilerle paylaşılan günlük yaşamın canlı yayınları gibi gerçeklik ve sanal eylemler arasındaki sınırların giderek belirsizleştiği bir ortamda yaşadığımızı kabul etmeliyiz. Bunu yapmalıyız ki, bireyin sorumluluğu olarak görüp suçladığımız ve şu anki sosyal bakış açısından görünmeyen değişimlerin gereken noktalarını görebilelim.

Sonra, kişisel bilgilerin ifşa edilmesiyle ilgili karar alma yetkisinin kullanıcılara verilmesini ve bunun çevrimiçi topluluklar içindeki yapısal değişimler yoluyla doğrulanmasını düşünmeliyiz. Antropolojiden coğrafyaya ve diğer alanlara kadar, yer, mekana anlam yüklenmiş olarak tanımlanıyor. Bireyin anlamlı etkileşimde bulunabileceği 'yer', iç ve dış tüm unsurlarla ilişkilendirilebilirken, 'mekan'ın içindeki nesnelerle ilişkilendirilebilir.

Çoğu zaman çevrimiçi topluluklar, bireyin saklamak istediği parçalanmış kişiliğinin sadece bir bölümünü paylaştığı ve buna uygun basit ve yüzeysel ilişkilerin geliştiği 'mekan' rolünde kalıyor. Elbette bunun da bir anlamı var ancak şu anda tanık olduğumuz, topluluk içindeki davranışın çerçevesini oluşturan bir unsur olarak kullanıcı bilgilerini de içeren 'yer' olması gerekiyor. Genellikle alternatif olarak sunulan gerçek isim kullanma, uygulanabilirlik açısından birçok sınırlamayla karşılaşıyor. Aksine, çevrimiçi topluluklar içinde, kullanıcıların kendilerini ve ortamlarını ne kadar açıklayacakları, kimin görebileceği gibi, diğer kullanıcılarla etkileşim kurabilecekleri aralığı seçebilmeleri için, platformu farklı seviyelerdeki topluluklara katılmayı sağlayacak şekilde tasarlayarak öneri sunabiliriz.

Gerçek yaşam profiline bağlı olarak kendini çevrimiçi olarak tam olarak ortaya koymak kolay olmasa da, bu dünya güven ve fırsat elde etmenin yeni bir güç eksenini oluşturabilir. Yani, kullanıcıların kendilerini açıklamalarıyla ilgili kararlarına güç veren bir sisteme ihtiyaç duyduğumuz bir zaman.

*Bu yazı, 7 Ağustos 2023 tarihli Elektronik Gazete imzalı köşe yazısının orijinal metnidir.

Kaynaklar

Cinayet Tehdit Yazıları Artıyor…Ülke Geneline 54 Kişi Yakalandı

Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu

Çevrimiçi Yer ve Kişi Yaratma: Kalp ve Öz İfade Konuları

Kültür, Güç, Yer: Eleştirel Antropolojide Keşifler⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠